Διδασκόμενοι από την Ελλάδα

Learning From Greece

© New York Times
@ppol.gr

του Πολ Κρούγκμαν

Η κρίση του χρέους στην Ελλάδα φτάνει στο σημείο της μη επιστροφής. Καθώς το ενδεχόμενο σχεδίου σωτηρίας της φάνηκε να απομακρύνεται, κυρίως λόγω της ισχυρογνωμοσύνης των Γερμανών, οι νευρικοί επενδυτές εκτόξευσαν στα ύψη τα επιτόκια των ελληνικών ομολόγων, αυξάνοντας δραματικά το κόστος δανεισμού της χώρας. Αυτό θα βυθίσει κι άλλο την Ελλάδα στα χρέη και θα υπονομεύσει περαιτέρω την αξιοπιστία της. Την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές είναι δύσκολο να δει κανείς πώς θα γλιτώσει η χώρα από τη θανατηφόρα περιδίνησή της έως τη χρεοκοπία.

Είναι μια τρομερή ιστορία, που στέλνει σαφή διδάγματα σε όλους μας. Αλλά ποια ακριβώς;

Πράγματι, η Ελλάδα πληρώνει σήμερα το αντίτιμο της ανευθυνότητάς της κατά το παρελθόν. Αλλά αυτό επ' ουδενί δεν εξηγεί τις σημερινές της περιπέτειες. Η ελληνική τραγωδία υπογραμμίζει ακόμα τον υπέρτατο κίνδυνο που δημιουργεί κάθε αντιπληθωριστική νομισματική πολιτική.

Κι αυτό είναι ένα μάθημα που ας ελπίσουμε πως το θα λάβουν σοβαρά υπ' όψιν τους οι πολιτικοί στις ΗΠΑ.

Το βασικό που πρέπει να κατανοήσουμε όσον αφορά τη μοίρα της Ελλάδας είναι πως δεν οφείλεται στο υπερβολικό της χρέος. Το χρέος της Ελλάδας, της τάξης του 113% είναι πράγματι υψηλό, αλλά και άλλες χώρες αντιμετώπισαν ανάλογο χρέος, χωρίς μολοταύτα να βιώσουν κρίση. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα είναι οι ίδιες οι Ηνωμένες Πολιτείες που το 1946, όταν μόλις έβγαιναν από το Β' παγκόσμιο πόλεμο, είχαν δημόσιο χρέος της τάξης του 122% του ΑΕΠ. Τότε, όμως, οι επενδυτές ένιωθαν ασφαλείς -και σωστά: την επόμενη δεκαετία το ποσοστό του αμερικανικού χρέους στο ΑΕΠ μειώθηκε στο μισό, καθησυχάζοντας τις όποιες ανησυχίες για το πώς θα κατάφερνε η χώρα να αποπληρώσει τα χρέη της. Το δημόσιο χρέος συνέχισε να μειώνεται έως το 1981, οπότε έφτασε στο 33%.

Λοιπόν, πώς τα κατάφερε η αμερικανική κυβέρνηση να ξεπληρώσει τα πολεμικά της χρέη; Στην πραγματικότητα ουδέποτε τα ξεπλήρωσε! Στα τέλη του 1946 όφειλε 271 δις δολάρια και στα τέλη του 1956, ακόμη περισσότερα (274 δις δολάρια). Το χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ υποχώρησε όχι λόγω της μείωσης των δανεικών, αλλά λόγω της αύξησης του ΑΕΠ σε τιμές δολαρίου, που διπλασιάστηκε μέσα σε μια δεκαετία! Η άνοδος του ΑΕΠ σε τιμές δολαρίου τώρα οφείλεται σχεδόν εξίσου στην πραγματική αύξηση του ΑΕΠ λόγω της ανάπτυξης, όσο και στον πληθωρισμό, που μεταξύ 1946 και 1956 έφτασε στο 40%.

Δυστυχώς η Ελλάδα δεν μπορεί να ελπίζει σε κάτι παρόμοιο. Γιατί; Λόγω του ευρώ.

Μέχρι πρόσφατα η συμμετοχή της στην ευρωζώνη μπορεί να έδινε την εντύπωση ότι ευνοούσε την Ελλάδα, προσφέροντάς της φθηνά δάνεια και μεγάλες εισροές κεφαλαίου, που όμως πυροδότησαν και τον πληθωρισμό. Έτσι, όταν τελείωσε το πάρτι, η Ελλάδα βρέθηκε με τιμές και κόστη αντίστοιχα με εκείνα των μεγάλων ευρωπαϊκών οικονομιών. Αργά ή γρήγορα, οι ελληνικές τιμές θα πρέπει να προσγειωθούν. Πράγμα που σημαίνει πως, σε αντίθεση με ότι συνέβη στη μεταπολεμική Αμερική, που ήταν σε θέση να «πληθωρίσει» ένα τμήμα του χρέους της, η Ελλάδα θα δει το χρέος της να επιδεινώνεται λόγω του αποπληθωρισμού.

Αλλά τα προβλήματα δε σταματούν εδώ: ο αποπληθωρισμός είναι μια επώδυνη διαδικασία, που πλήττει αναπόφευκτα την ανάπτυξη και την απασχόληση. Πράγμα που σημαίνει πως η Ελλάδα δεν μπορεί να ελαφρύνει το χρέος της ούτε διαμέσου της ανάπτυξης. Αντιθέτως, θα χρειαστεί να διαχειριστεί το χρέος της ενώ η οικονομία της παραμένει στάσιμη, στην καλύτερη περίπτωση.

Οπότε ο μόνος δρόμος που μένει στην Ελλάδα για να αντιμετωπίσει το χρέος της είναι να μειώσει τις δαπάνες της και να αυξήσει τα έσοδά της, μέτρα που δεν μπορεί παρά να επιδεινώσουν την ανεργία. Οπότε ουδόλως θα πρέπει να μας εκπλήσσει που οι αγορές χάνουν την εμπιστοσύνη τους στην Ελλάδα και ωθούν την όλη κατάσταση στα άκρα.

Τι μπορεί να γίνει από εδώ και πέρα;

Ασφαλώς υπήρχε η ελπίδα ότι οι άλλες ευρωπαϊκές χώρες θα μπορούσαν να φτάσουν σε μια συμφωνία και να εγγυηθούν την αποπληρωμή του ελληνικού χρέους με αντάλλαγμα δεσμεύσεις των Αθηνών για δημοσιονομική λιτότητα. Αλλά χωρίς τη Γερμανία παρόμοια συμφωνία δεν είναι δυνατή

'Αλλη λύση είναι να προσπαθήσει η Ελλάδα να ελαφρύνει ένα μέρος των προβλημάτων της, εγκαταλείποντας το ευρώ και υποτιμώντας το νόμισμά της. Αλλά είναι δύσκολο να δει κανείς πώς θα έκανε κάτι τέτοιο χωρίς να πυροδοτήσει μια πορεία κατεδάφισης του τραπεζικού της συστήματος. Πράγματι, ανησυχούντες καταθέτες ήδη αρχίζουν να αποσύρουν τις καταθέσεις τους από τις ελληνικές τράπεζες.

Όπως βλέπετε, δεν υπάρχουν εύκολες απαντήσεις εδώ -για να είμαστε ειλικρινείς, δεν υπάρχουν ούτε καν μη-οδυνηρές απαντήσεις.

Αλλά τι διδάσκει η Ελλάδα στις ΗΠΑ; Ασφαλώς μακροπρόθεσμα χρειάζεται δημοσιονομική υπευθυνότητα. Αυτό όμως προϋποθέτει να βλέπεις τη μακροπρόθεσμη, μεγάλη εικόνα και όχι να μετράς δεκάρα-δεκάρα τις βραχυπρόθεσμες δαπάνες σου, μπας και βελτιώσεις μια παραπαίουσα οικονομία.

Εξίσου σημαντικό όμως είναι να αποφύγουμε κάθε αποπληθωριστική δυναμική, ακόμη και το χαμηλό πληθωρισμό. Ευτυχώς, οι ΗΠΑ, σε αντίθεση με την Ελλάδα, δεν έχουν παγιδευτεί στο νόμισμα κάποιου τρίτου. Από την άλλη, όπως αποδεικνύει η Ιαπωνία, ακόμη και χώρες που διαθέτουν δικό τους νόμισμα μπορεί να εγκλωβιστούν στην αποπληθωριστική παγίδα.

Αυτό που με ανησυχεί περισσότερο όσον αφορά τη σημερινή κατάσταση στις ΗΠΑ είναι πως ακούω να δυναμώνουν οι ιαχές των «γεράκων» του αντι-πληθωρισμού που εγκαλούν την κεντρική τράπεζα να αυξήσει το βασικό της επιτόκιο, ενώ η απασχόληση μόλις που ανακάμπτει δειλά-δειλά. Αλλά αυτό δεν είναι όλο: το δημόσιο χρέος των ΗΠΑ θα είναι διαχειρίσιμο μόνο εφόσον επιστρέψουμε στην ισχυρή ανάπτυξη, με ήπιο πληθωρισμό. Αν αντιθέτως επικρατήσουν οι «σφιχτοχέρηδες», αυτό δε θα συμβεί, και τίποτα πλέον δε θα είναι βέβαιο.