Διεθνής οικονομική κρίση, γεωπολιτικοί ανταγωνισμοί και η θέση της Ελλάδας

Γιάννης Μήτσιος

Το «τσουνάμι» της παγκόσμιας αναταραχής άρχισε να διαφαίνεται στον ορίζοντα και πλησιάζει δυναμωμένο από την καταιγίδα στις ακτές. Ο Αύγουστος με την κρίση στον Καύκασο σηματοδότησε νέες γεωπολιτικές ανακατατάξεις που προήλθαν με τη χρήση βίας, άφησαν πίσω τους χιλιάδες νεκρούς και έφεραν για πρώτη φορά μετά την κατάρρευση του σοβιετικού μπλοκ, την ανάδυση νέων στρατιωτικών συνασπισμών. Το Σεπτέμβριο παράλληλα, η σταδιακή κατάρρευση των πυλώνων του δυτικού καπιταλιστικού συστήματος (τράπεζες, χρηματο-πιστωτικοί και επενδυτικοί οργανισμοί και ασφαλιστικές εταιρείες) απέδειξε το τέλος της φιλελεύθερης ουτοπίας, του δόγματος της ελεύθερης αγοράς και ενίσχυσε το ρόλο, τη θέση και την εγγύηση των κρατικών θεσμών όπως οι Κεντρικές Τράπεζες και τα ίδια τα κράτη. Για τους επόμενους μήνες κανένας δεν μπορεί να προβλέψει με ασφάλεια. Το τοπίο είναι τόσο ρευστό που και οι χειρότερες προβλέψεις μπορεί να γίνουν πραγματικότητα.

Νέες στρατιωτικο-οικονομικές συμμαχίες
Η κρίση στον Καύκασο, ανέδειξε με τον πιο γλαφυρό τρόπο ό,τι συζητιόταν και σχεδιαζόταν τόσα χρόνια για την περικύκλωση της Ρωσίας και την στρατιωτική προστασία των διεθνών ενεργειακών δρόμων από το ΝΑΤΟ και τις ΗΠΑ, χωρίς την έως τώρα Ρωσική στρατιωτική απάντηση. Η Ρωσία, αντιλαμβανόμενη τον δυτικό εναγκαλισμό, έδρασε αστραπιαία, στέλνοντας το μήνυμα «ως εδώ και μη παρέκει», τοποθετώντας ταυτόχρονα τις κόκκινες γραμμές. Παράλληλα, ξεκίνησε ένας αγώνας δρόμου των δύο στρατοπέδων για να ενισχύσουν τη θέση τους στο παγκόσμιο στερέωμα πάντα με βάση ενεργειακές παραμέτρους. Ο πρώτος ψυχρός πόλεμος βασιζόταν στην κούρσα των εξοπλισμών, στην πυρηνική τεχνολογία και υπεροπλία και στις συγκρούσεις των μεγάλων μέσω τρίτων π.χ. Ασία, Αφρική (proxy wars). Σήμερα η κατοχή, το εμπόριο, η διακίνηση και διάθεση των ενεργειακών πόρων (πετρέλαιο, φυσικό αέριο, μέταλλα ) διαμορφώνει την αίσθηση ισχύος και ασφάλειας των πρωταγωνιστών του διεθνούς συστήματος.

Η Ανατολική συμμαχία
Ο κύριος πόλος της ανατολικής συμμαχίας, αν μπορεί να χαρακτηριστεί η Ρωσία, συσπειρώνει γύρω της μια σειρά κρατών με ενεργειακά αποθέματα, καταναλωτές ενέργειας και πρόσβαση σε θαλάσσιους και χερσαίους δρόμους. Κύριος χαρακτήρας της συμμαχίας, πέραν του οικονομικού παράγοντα, είναι και ο στρατιωτικός, αφού και η διασφάλιση των δρόμων και αποθεμάτων ενέργειας απαιτεί και στρατιωτική υποδομή. Έτσι λοιπόν, έχουμε μια διαμορφούμενη συμμαχία που περιλαμβάνει μαζί με τη Ρωσία, την Κίνα, το Ιράν, πρώην σοβιετικές δημοκρατίες στην Κεντρική Ασία, τη Βενεζουέλα, την Κούβα, τη Βολιβία, τη Νικαράγουα και την Ονδούρα στο αμερικάνικο ημισφαίριο. Πολλές από αυτές τις χώρες δοκιμάστηκαν και εξακολουθούν να δοκιμάζονται από την οικονομική κρίση, ταυτόχρονα με τη μητρόπολη του καπιταλισμού, τις ΗΠΑ. Η διαφορά, όμως, έγκειται στο γεγονός, ότι μάλλον μεσοπρόθεσμα κλονίζονται, αλλά μακροπρόθεσμα, οι ΗΠΑ είναι αυτές που θα δοκιμάζονται περισσότερο μιας και οι αναδυόμενες χώρες θα πάψουν να εμπιστεύονται τις νουθεσίες πλέον των δυτικών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων αφού οι ίδιες αυτοκαταστράφηκαν. Χαρακτηριστικό είναι το σχόλιο της Προέδρου της Αργεντινής, Κίρχνερ, με αφορμή την πρόσφατη ανακοίνωση της Λήμαν Μπράδερς, ότι η Αργεντίνικη οικονομία θα καταρρεύσει το 2010, που είπε πάνω από το πτώμα της Λήμαν Μπράδερς: «Θα ήταν προτιμότερο να είχε ασχοληθεί με τους δικούς της λογαριασμούς παρά με τους δικούς μας».

Η Δυτική συμμαχία
Στην αντίπερα όχθη της ανατολικής συμμαχίας, και με ηγέτη τις ΗΠΑ, συμμετέχουν η Αγγλία, το Ισραήλ, η Γαλλία του Σαρκοζί και αρκετές ευρωπαϊκές χώρες. Κύρια προσπάθεια αυτού του στρατοπέδου είναι να εξωθηθούν τα μέλη του ΝΑΤΟ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης να συμπράξουν με αυτόν τον πόλο ενάντια στην Ρωσική ενεργειακή δυναμική. Φορείς του πόλου, πέραν των στρατιωτικών συσχετισμών είναι και οι μεγάλες δυτικές πολυεθνικές εταιρείες πετρελαίου όπως η Chevron, BP κλπ. που δραστηριοποιούνται σε χώρες ενεργειακά κρίσιμες. Σε οικονομικό επίπεδο, οι κεντρικές τράπεζες των χωρών των ΗΠΑ, της Βρετανίας, της Ελβετίας, της Ιαπωνίας, του Καναδά και της Ευρωζώνης, ήταν αυτές που με τις ενέσεις ρευστότητας στο χρηματοπιστωτικό σύστημα έσωσαν για την ώρα μια παγκόσμια οικονομική κατάρρευση. «Αχίλλειος πτέρνα» της δυτικής συμμαχίας μπορεί να θεωρηθεί ο ατελείωτος πόλεμος στο Αφγανιστάν, η αποτυχία του πολέμου στο Ιράκ και η οικονομική ύφεση των δυτικών οικονομιών με πολύ χαμηλούς ρυθμούς ανάπτυξης και την πρόσφατη χρηματοπιστωτική κρίση.

Οι ενδιάμεσοι παίκτες- μεσαίος χώρος
Σ΄ αυτό το νέο αναδυόμενο σκηνικό, πρωταγωνιστές τόσο σε οικονομικό επίπεδο όσο και σε πολιτικό, είναι χώρες οι οποίες έχουν συμφέροντα και με τις δύο συμμαχίες και η στάση τους θα κριθεί από το βαθμό της εμπλοκής τους σε ενδεχόμενες μείζονες κρίσεις των δύο «συνασπισμών». Ανάμεσα σ΄ αυτές μπορεί να θεωρηθούν η Γερμανία, η Ινδία, η Τουρκία, η Ελλάδα, η Βραζιλία, η Αργεντινή, η Ουκρανία αλλά και αραβικές χώρες (Σαουδική Αραβία, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Αίγυπτος κλπ). Οι αναδυόμενες αγορές απεξαρτώνται σταδιακά από τη δυτική συμμαχία αλλά πληρώνουν σκληρά το τίμημα της παγκόσμιας αλληλεξάρτησης. Για παράδειγμα, στην χρηματοπιστωτική κρίση που μαστίζει τις αγορές, το Ρωσικό χρηματιστήριο έχασε πάνω από 42%, κλείνοντας για λίγες μέρες, τα κινέζικα χρηματιστήρια έχασαν πάνω από 62% από την αρχή της χρονιάς και της Ινδίας πάνω από 36%.

…και η επερχόμενη παγκόσμια σύγκρουση;
Από όλα τα παραπάνω συνάγεται ότι εισερχόμαστε σε μια φάση ασφυξίας των πρωταγωνιστών του παγκοσμίου συστήματος που μοιάζει καταπληκτικά με το περιβάλλον προ του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Εύκολα διακρίνουμε ότι μια ευρύτερη στρατιωτική σύγκρουση μπορεί να βρίσκεται προ των πυλών. Αν ο Καύκασος και η Γεωργιανή κρίση χειροτερέψει και το Ιράν δεχθεί επίθεση για τα πυρηνικά του, τότε ενδεχομένως καμία δύναμη δεν μπορεί να σταματήσει τις ανεξέλεγκτες δυνάμεις της ιστορίας.

Η ελληνική θέση
Και σ΄ όλα αυτά η Ελλάδα βιώνει μια πολύ δύσκολη φάση που θα απαιτηθούν γενναίες αποφάσεις και θυσίες σε όλα τα επίπεδα. Με μια πολύ δύσκολη οικονομική κατάσταση, εσωτερική πολιτική ρευστότητα και αστάθεια, εμφανή αδυναμία στα εθνικά θέματα (Μακεδονικό, Θράκη, Αιγαίο Κύπρος) και ένα κουρασμένο πολιτικό σύστημα, η Ελλάδα θα δοκιμάσει τις αντοχές της.