Υπάρχει Μεσαίος Χώρος;

του Γεωργίου Ι. Αναστασόπουλου


Ιδιαίτερη συζήτηση γίνεται τελευταία περί ύπαρξης ή μη του "Μεσαίου Χώρου". Ένας αμφιλεγόμενος πολιτικός όρος που αν και χρησιμοποιήθηκε ευρέως την τελευταία δεκαετία από την Νέα Δημοκρατία δεν έχει πείσει περί της ορθότητάς του ούτε τα ίδια της τα στελέχη. Ο όρος δεν χρησιμοποιείται για πρώτη φόρα. Στην φιλοσοφία, κατά τον Αριστοτέλη, η χρυσή τομή (golden mean) αποτελεί το αρμονικό και αισθητικά βέλτιστο "μέσο" σημείο μεταξύ δύο άκρων. Στην Κινέζικη φιλοσοφία μια αντίστοιχη θεώρηση, το Αξίωμα του Μέσου, διατυπώθηκε από τον Κομφούκιο για να περιγράψει την μέση οδό μεταξύ δύο ακραίων επιλογών. Ο όρος στην σύγχρονη πολιτική σκηνή αναφέρεται για πρώτη φορά από τον Βρετανό Πρωθυπουργό Harold Macmillan το 1938 στο σύγγραμμά του Ο Μεσαίος Δρόμος (The Middle Way).

Εδώ και πολλές δεκαετίες, η συνηθισμένη άποψη για την πολιτική – δηλαδή ο νοητικός «χάρτης» που χρησιμοποιούμε σχεδόν όλοι, αναφορικά με τις πολιτικές πεποιθήσεις – συνίσταται στον μονοδιάστατο άξονα «αριστεράς-δεξιάς». Η άξονας αυτός παρίσταται γραφικά ως ακολούθως:

<------- αριστερά ----- κέντρο ------ δεξιά ------->

Όταν εμπλουτίζεται, ο άξονας αναπαριστάται και ως εξής:

<--- άκρα αριστερά (αναρχισμός) --- κομμουνισμός --- σοσιαλισμός --- κέντρο --- συντηρητισμός --- άκρα δεξιά --- φασισμός --->

Το μοντέλο αυτό, κατά την άποψη μου, είναι ιστορικά ξεπερασμένο και άκρως προβληματικό. Και αυτό διότι δεν παρέχει τη δυνατότητα τοποθέτησης για μεγάλες ομάδες πολιτών που δεν εμπίπτουν συνειδητά στην αριστερά, το κέντρο ή την δεξιά. Στην πραγματικότητα, αποκλείει όλους τους πολίτες που δεν θεωρούν πως οι χαρακτηρισμοί «αριστερός», «δεξιός», «σοσιαλιστής», «κεντρώος» περιγράφουν επακριβώς τις πεποιθήσεις τους.

Πέραν τούτου, το μοντέλο «αριστεράς-δεξιάς» είναι εξ ορισμού ανεπαρκές. Το μοντέλο αυτό υπονοεί πως, όταν κάποιος «υπερβαίνει τα εσκαμμένα» (δηλαδή ασπάζεται πλήρως) κάποια πολιτική ιδεολογία, καταλήγει – κατά περίεργο και ανεξήγητο τρόπο – στον φασισμό ή τον αναρχισμό (ή και στα δύο!). Ακολουθώντας τη συντηρητική ιδεολογία ως το λογικό της άκρο, καταλήγουμε στο φασισμό (δηλαδή τον Εθνικοσοσιαλισμό) ή την κυριαρχία της Αρείας Φυλής ή κάποια άλλη παρόμοια απολυταρχική θέση. Αντίστοιχα, ακολουθώντας την κεντρώα ιδεολογία ως το λογικό της άκρο, καταλήγουμε θεωρητικά στον αναρχισμό ή τον κομμουνισμό. Η εκλογίκευση αυτή είναι ασυνεπής και επιπλέον παραβλέπει κολοσσιαίες φιλοσοφικές διαφορές μεταξύ π.χ. του σοσιαλισμού και του κομμουνισμού ή του συντηρητισμού και του φασισμού.

Επίσης, η ευθεία «αριστεράς-δεξιάς» δεν παρέχει χρήσιμες πληροφορίες για τις διαφορές μεταξύ των πολιτικών κατηγοριοποιήσεων. Δεν μας εξηγεί ποιες είναι οι σημαντικές διαφορές μεταξύ των φιλελεύθερων, των συντηρητικών, των φασιστών κλπ.

Το πραγματικό πολιτικό φάσμα της εποχής μας είναι πολύ πιο πολύπλοκο από το παραδοσιακό αυτό υπεραπλουστευμένο μοντέλο.

Πιστεύω πως μια πολύ πιο ακριβέστερη αναπαράσταση του πραγματικού, πολυδιάστατου σύγχρονου πολιτικού κόσμου δίδεται μέσω του πολιτικού χάρτη του μοντέλου Nolan (βλ. σχ. 1).

Δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά από τον David Nolan, σε άρθρο του με τίτλο «Ταξινόμηση και Ανάλυση των Οικονομικοπολιτικών Συστημάτων» στο τεύχος του Ιανουαρίου του 1971 του “The Individualist”, του μηνιαίου περιοδικού της Ένωσης για την Ατομική Ελευθερία (Society for Individual Liberty, SIL.



Σχ 1. Το διάγραμμα Nolan

Η κατηγοριοποίηση των πολιτικών ομάδων σύμφωνα με διάγραμμα του Nolan είναι η ακόλουθη:

Οι Φιλελεύθεροι, υποστηρίζουν την ελευθερία και το δικαίωμα επιλογής τόσο σε προσωπικά όσο και οικονομικά ζητήματα. Πιστεύουν πως μοναδικός σκοπός της κυβέρνησης είναι η προστασία των πολιτών από τη βία και τη διαφθορά. Τιμούν την ατομική ευθύνη και δείχνουν ανοχή απέναντι στην οικονομική και κοινωνική ποικιλομορφία.

Οι Αριστεροί-Σοσιαλιστές γενικά ενστερνίζονται το δικαίωμα της επιλογής σε προσωπικά ζητήματα, αλλά υποστηρίζουν την ύπαρξη ενός κέντρου λήψης αποφάσεων για οικονομικά ζητήματα. Αναμένουν από την κυβέρνηση να βοηθά τους μη προνομιούχους, στο όνομα της ισονομίας. Οι αριστεροί δείχνουν ανοχή στην κοινωνική ποικιλομορφία, αλλά επιδιώκουν τη λεγόμενη «οικονομική ισότητα».

Οι Δεξιοί-Συντηρητικοί, προτιμούν το δικαίωμα της επιλογής αναφορικά με τα οικονομικά ζητήματα, αλλά επιζητούν επίσημα πρότυπα για τα προσωπικά ζητήματα. Τείνουν να υποστηρίζουν την ελεύθερη αγορά, αλλά συχνά ζητούν από την κυβέρνηση να προστατεύσει την κοινωνία από κατ’ αυτούς απειλές για τα ήθη ή τον παραδοσιακό οικογενειακό ιστό.

Οι Απολυταρχικοί επιθυμούν από την κυβέρνηση να ασκεί σημαντικό έλεγχο στους πολίτες και την κοινωνία. Υποστηρίζουν τον κεντρικό σχεδιασμό και συχνά αμφισβητούν τη σημασία της ελευθερίας και του δικαιώματος στην επιλογή. Στο κατώτατο τμήμα του πίνακα, οι αριστεροί απολυταρχικοί καλούνται κομμουνιστές, ενώ οι απολυταρχικοί της δεξιάς ονομάζονται γενικά φασίστες (εθνικοσοσιαλιστές).

Ο Μεσαίος ή Κεντρώος Χώρος

Με βάση μεταγενέστερες εκδοχές του μοντέλου Nolan ο Μεσαίος ή Κεντρώος χώρος προσδιορίζεται σύμφωνα με το επόμενο τροποποιημένο διάγραμμα (βλ. σχ. 2). Αντιστοιχεί στους πολίτες που προτιμούν τον επιλεκτικό κρατικό παρεμβατισμό και εστιάζουν στις λεγόμενες «πρακτικές λύσεις» για τα τρέχοντα προβλήματα. Τείνουν να αντιμετωπίζουν τα πολιτικά ζητήματα με διαλλακτικότητα. Πιστεύουν πως η κυβέρνηση αποτελεί ένα αποδεκτό μέσο ελέγχου της υπερβολικής ελευθερίας. Χαρακτηρίζονται δε, από ήπιο και μετριοπαθή πολιτικό λόγο και συμπεριφορά.



Σχ 2. Το διάγραμμα Nolan με απεικόνιση του «μεσαίου χώρου»

Φυσικά, οι αναφορές διαφόρων πολιτικών αναλυτών στο Μεσαίο ή Κεντρώο χώρο δεν σημαίνει ότι ταυτίζονται πάντα με την ανωτέρω θεώρηση, που προσωπικά υιοθετώ, όπως, αντίστοιχα, με τελείως διαφορετικό τρόπο ορίζουν κάποιοι τον φιλελευθερισμό ή τον σοσιαλισμό. Αυτό που πραγματικά έχει αξία, πριν κάποιος αναφερθεί σε συγκεκριμένες «πολιτικές ταμπέλες» είναι να βρίσκεται σε θέση να τις ορίσει τουλάχιστον μονοσήμαντα. Αποδεχόμενοι τον εκάστοτε ορισμό, μπορούμε στη συνέχεια να τον αξιολογήσουμε, να κρίνουμε και να σχολιάσουμε. Για να μπορεί να διενεργηθεί ένα αποτελεσματικός πολιτικός διάλογος θα πρέπει πρώτα να έχουν συμφωνηθεί οι ορισμοί, η ορολογία και οι πιθανές –αν υπάρχουν- παραδοχές.

Τελικά, το ζητούμενο δεν είναι τόσο οι «ταμπέλες» αλλά οι θέσεις που έκαστος πολίτης, αναλυτής η πολιτικός οργανισμός πρεσβεύει. Συγκεκριμένες θέσεις π.χ. για το μέγεθος του κράτους και τα περιθώρια παρεμβατισμού του, τις ατομικές ελευθερίες, τον σεβασμό σε αξίες, αρχές, παραδόσεις κλπ. Από αυτές τελικά πρέπει να κρίνονται και οι εκάστοτε πολιτικές προτάσεις και όχι από προκαταλήψεις, αξιώματα και αφορεσμούς.