Η «Συμμαχία των Πολιτισμών»

Ο κοσμοπολιτισμός και η υπεράσπιση της πολυπολιτισμικότητας αποτελούν ασπίδα ενάντια στην τρομοκρατία της «διπλανής πόρτας».

Το μεγάλο ερωτηματικό της «Συμμαχίας των Πολιτισμών» παραμένει εισέτι αναπάντητο. Περί τίνος πρόκειται; Απλώς, για μία νέα κοσμοπολίτικη «μεγάλη ιδέα» για κατανάλωση ακροατηρίων με ειδικές ευαισθησίες ή μια πρόταση ουσίας που μπορεί να διαμορφώσει, στο άμεσο μέλλον, εκείνους τους αναγκαίους και απαραίτητους όρους στο διεθνές περιβάλλον προκειμένου να αποτελέσει ένα είδος αποτελεσματικής «ασπίδας» για την Κοινωνία των Πολιτών στον χώρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης;

Ο όρος «Συμμαχία των Πολιτισμών» αφορά την αλληλεγγύη στο ευρύτερο δυνατό διεθνές επίπεδο όλων όσων, ανεξαρτήτως καταγωγής και θρησκείας, αντιστέκονται στη βαρβαρότητα της τρομοκρατίας. H «Συμμαχία των Πολιτισμών» είναι ένα σχέδιο δράσης σε &εξέλιξη και περιλαμβάνει σε ένα πρώτο επίπεδο την απαρχή ενός διαλόγου ανάμεσα στη Δύση και τις χώρες με Μουσουλμανική πλειοψηφία (η Τουρκία αποτελεί έναν από τους πρώτους και προνομιακούς συνομιλητές) για την από κοινού αντιμετώπιση του φαινομένου της τρομοκρατίας.

Ανεξαρτήτως, του πότε και με ποιο τρόπο θα επιλεγεί από τους ηγέτες της Δύσης να απαντηθούν τα κρίσιμα ερωτηματικά , το όλο ζήτημα συνδέεται ευθέως με την έννοια της πολυπολιτισμικότητας και των πολυπολιτισμικών κοινωνιών, ειδικότερα μετά τη φονική επίθεση των τρομοκρατών της «διπλανής πόρτας» σε μια κατεξοχήν μητρόπολη της πολυπολιτισμικότητας, το Λονδίνο. Η προσέγγιση του περιοδικού New Statesman αποτελεί, δίχως άλλο, μια ενδιαφέρουσα συμβολή στον υπό εξέλιξη διάλογο.

H μητρόπολη των ταυτοτήτων

Μπορεί η θεωρία της πολυπολιτισμικότητας σε μια κοινωνία να θεωρείται από αρκετούς κύκλους πολιτικών και διανοούμενων πλέον «νεκρή», η λογική όμως της παγκοσμιοποίησης επιβάλλει σε έναν όλο και αυξανόμενο αριθμό ατόμων, προερχόμενων από διαφορετικές κουλτούρες, να συμβιώνουν μεταξύ τους. Ο Ziauddin Sardar, δημοσιογράφος στο περιοδικό Newstatesman και συγγραφέας του "Desperately Seeking Paradise: Journeys of a skeptical Muslim" με αφορμή δύο νέα βιβλία που διαπραγματεύονται το παραπάνω θέμα, αναρωτιέται κατά πόσο είναι εφικτή αυτή η συνύπαρξη.

Στο βιβλίο του Tariq Modood, "Multicultural Politics: racism, ethnicity and Muslims in Britain" ο συγγραφέας υποστηρίζοντας πως η απόδειξη για την προσφορά της θεωρίας της πολυπολιτισμικότητας μπορεί να αναζητηθεί στην καθημερινή ζωή, όπου οι έγχρωμοι Βρετανοί έχουν προοδεύσει αλματωδώς και η ανάδυση μιας ευημερούς αστικής τάξης Ασιατών έχει αλλάξει ουσιαστικά την κοινωνική δομή της χώρας, απαντά ουσιαστικά στους Trevor Phillips, πρόεδρο της Commission of Racial Equality και Yasmin Alibhai-Brown, δημοσιογράφο της εφημερίδας Independent οι οποίοι έχουν ήδη υπογράψει τον «επικήδειό» της.

Σύμφωνα με τον Modood, η ανάδυση μιας σχετικά νέας μορφής ρατσισμού, τα κριτήριά του οποίου διαφέρουν από αυτά του βιολογικού ρατσισμού (biological racism) δρα ανασταλτικά στην επιτυχία της θεωρίας της πολυπολιτισμικότητας. Πρόκειται για το λεγόμενο «πολιτισμικό» ρατσισμό (cultural racism), ο οποίος βασίζεται στις διαφορές που υπάρχουν στη γλώσσα, τη θρησκεία, τις οικογενειακές δομές, τους ενδυματολογικούς κώδικες καθώς και την κουζίνα των διάφορων λαών. Η πηγή του κακού, εν πολλοίς, έγκειται στην εισαγωγή ενός υπεραπλουστευμένου μοντέλου διαφυλετικών σχέσεων από την Αμερική, το οποίο βασίζεται στο δυϊσμό μεταξύ ανώτερου-λευκού και κατώτερου-μαύρου που όμως δεν μπορεί να περιγράψει με σαφήνεια την πολυπλοκότητα της σύγχρονης κοινωνίας.

Στην προκειμένη περίπτωση ούτε ο φιλελευθερισμός, ο οποίος δίνοντας περισσότερη βαρύτητα στα ατομικά δικαιώματα καταλήγει μεν στο συμπέρασμα πως η επιλογή εθνοτικών και πολιτισμικών ταυτοτήτων είναι προσωπικές επιλογές του κάθε ατόμου, στην πραγματικότητα όμως το μεγαλύτερο μέρους του πληθυσμού δεν είναι σε θέση να επιλέξει ταυτότητα, και τρόπο ζωή, ούτε και ο υπερπροστατευτισμός των μειονοτήτων -και ειδικότερα ο φονταμενταλιστικός, δογματικός υπερπροστατευτισμός- οδηγούν στην αντιμετώπιση του προβλήματος αυτού. Ο Modood υποστηρίζει ότι η κατάσταση θα αλλάξει μόνο όταν τα μέλη των μειονοτήτων και θα έχουν το δικαίωμα και θα μπορούν, ως ισότιμοι πολίτες, να ενσωματωθούν στο πλαίσιο της καθημερινότητας που επιβάλλει η επικρατούσα κουλτούρα, ενώ παράλληλα θα διατηρούν και όλες τις διαφορές τους, οι οποίες θα είναι πλήρως αναγνωρισμένες και ανεκτές σε προσωπικό επίπεδο. Έτσι μόνο θα ξεχωρίζει στα μάτια του λευκού Ευρωπαίου ο Ινδός από τον Πακιστανό και ο σιίτης από το σουνίτη μουσουλμάνο.

Ο Sardar όμως υποστηρίζει πως ο διαχωρισμός του ρατσισμού από τον Modood σε βιολογικό και πολιτισμικό μπορεί να αποδειχθεί εν μέρει εσφαλμένος. Σε όλες τις δυτικές και αναπτυγμένες χώρες ο ρατσισμός ήταν και είναι κατά κύριο λόγο πολιτισμικός έχοντας τις ρίζες του στις θεωρίες θεολόγων, όπως ο Θωμάς Ακινάτης, που βασίζονταν στον απαράβατο θρησκευτικό νόμο. Για τους περισσότερους Δυτικούς θεολόγους των προηγούμενων αιώνων μια μη χριστιανική ζωή δεν θεωρούνταν φυσιολογική, αφού τα σωστά και τα πρέποντα ορίζονταν αποκλειστικά και μόνο από τις θεϊκές επιταγές. Τα παραπάνω πρότυπα ήταν φυσικά ανεξάρτητα από το χρώμα του δέρματος και σχετίζονταν με τις καθημερινές συμπεριφορές και νόρμες των ανθρώπων.

Ένα δεύτερο μειονέκτημα στη θεωρία του Modood περί υιοθέτησης εθνικής ή εθνοτικής ταυτότητας είναι το ότι παραβλέπει τη συμβολή των πολιτικών εκφράσεων στην πολυπολιτισμικότητα. Αυτό το κενό καλύπτει το βιβλίο του Keith "After the Cosmopolitan?: multicultural cities and the future of racism" υποστηρίζοντας πως η ιδέα ότι το κάθε άτομο ανήκει σε μία και μόνο κουλτούρα, η οποία και παραμένει αναλλοίωτη καθόλη τη διάρκεια της ζωής του, κρίνεται εντελώς αβάσιμη λόγω της επικράτησης της παγκοσμιοποίησης με όλα όσα τη συνοδεύουν, αλλά και της πληθυσμιακής έκρηξης σε όλες της τις διαστάσεις.

Ολόκληρός ο κόσμος γίνεται μια τεράστια πόλη - μία Μητρόπολη - με πληθυσμό επτά δισεκατομμυρίων. Καμία κουλτούρα και κανείς πολιτισμός, κατά τον Keith, δε μένει στάσιμος και αμετάβλητος. Ακόμα και η έννοια της πολυπολιτισμικότητας πρέπει να εξεταστεί κάτω από αυτό το πρίσμα. Διαχωρισμοί του τύπου λευκός - έγχρωμος, Ασιάτης - Ευρωπαίος, χριστιανός - μουσουλμάνος θεωρούνται πλέον ξεπερασμένοι και αναχρονιστικοί, αφού το να αποδώσεις εθνική ταυτότητα σε μία ομάδα, τα όρια και τα χαρακτηριστικά της οποίας είναι συνεχώς μεταβαλλόμενα, δεν έχει καμία απολύτως σημασία.

Η νέα μορφή της πολυπολιτισμικότητας αμφισβητεί τις υπάρχουσες, παραδοσιακές ιεραρχικές δομές της κοινωνίας και την παραδεδειγμένη σοφία του κόσμου, εκπροσωπώντας έναν νέο κόσμο όπου το σπίτι του καθενός είναι παντού και πουθενά και όπου οι όροι των διαχωρισμών σύμφωνα με το χρώμα, τη φυλή και τη θρησκεία δεν είναι απαξιωματικοί.