Ότι τεντώνει... ξεχειλώνει

του Χρύσανθου Λαζαρίδη

Η συντριβή της Νέας Δημοκρατίας στις πρόωρες εκλογές (που η ίδια αποφάσισε) την 4η Οκτωβρίου, είναι μια στρατηγική ήττα. Και δίνει λαμπρή ευκαιρία για κάτι που δεν συνηθίζουμε στην Ελλάδα: να συζητήσουμε τις εσωτερικές πολιτικές εξελίξεις από στρατηγική σκοπιά...

Πράγματι, η Νέα Δημοκρατία έκανε τρία πολιτικά σφάλματα. Παραβίασε και τα τρία «δεν» της πολιτικής:

Πρώτον, ποτέ δεν αποφασίζεις να κάνεις εκλογές όταν βρίσκεσαι πολύ πίσω στις δημοσκοπήσεις. Ποτέ δεν αποφασίζεις εκλογές για να τις χάσεις. Και ποτέ δεν δίνεις στους ψηφοφόρους σου την εντύπωση ότι «παραδίδεις» την εξουσία. Οι ψηφοφόροι δεν επιθυμούν να ταυτιστούν με ένα οικειοθελώς παραιτημένο...

Δεύτερον, ποτέ δεν κάνεις εκλογές στο χειρότερο σημείο μιας διεθνούς κρίσης, τουλάχιστον αν μπορείς να τις αποφύγεις.
*Η πρώτη πετρελαϊκή κρίση της δεκαετίας του '70 αποσταθεροποίησε τη χούντα…
*Η δεύτερη πετρελαϊκή κρίση αποσταθεροποίησε τη Νέα Δημοκρατία του Κωνσταντίνου Καραμανλή…
*Τη δεκαετία του '80 δεν είχαμε μείζονα διεθνή κρίση, αλλά η εσωτερική οικονομική αναταραχή που προκλήθηκε από τη διακυβέρνηση ΠΑΣΟΚ (πρωτοφανής διεθνής δανεισμός, εκτόξευση πληθωρισμού σε μια περίοδο που υποχωρούσε ο πληθωρισμός διεθνώς, τρεις υποτιμήσεις της δραχμής σε δύο χρόνια και το πιο αυστηρό πρόγραμμα λιτότητας που υπήρξε ποτέ στην Ελλάδα, τη διετία 1985-87) αποσταθεροποίησε τελικά και την κυβέρνηση Ανδρέα Παπανδρέου.
*Η (μέτρια) διεθνής κρίση των αρχών της δεκαετίας του '90, σε συνδυασμό με τις νομισματικές αναταραχές στην Ευρώπη εν όψει δημιουργίας του ευρώ, το 1992, αποσταθεροποίησαν και την κυβέρνηση Μητσοτάκη, ένα χρόνο αργότερα.
*Ενώ η διεθνής χρηματιστηριακή κρίση 2000-2002 αποσταθεροποίησε τελικώς και την κυβέρνηση Σημίτη.

Στην Ελλάδα όλες οι μεγάλες πολιτικές αλλαγές συνέπεσαν με διεθνείς οικονομικές κρίσεις.

Τρίτον, ποτέ δεν κάνεις εκλογές τάζοντας «δάκρυα και αίμα». «Δάκρυα και αίμα» έταξε ο Τσόρτσιλ (Churchill), αλλά για να κερδίσει τον πόλεμο μακροχρόνια, όχι για να κερδίσει... τις επόμενες εκλογές!

Στον πόλεμο, ο λαός παλεύει με την απελπισία. Στις εκλογές, ο λαός «αγοράζει ελπίδα»... Τον πόλεμο συνήθως στον επιβάλουν, δεν τον διαλέγεις. Κι όταν τα εχθρικά «στούκας» οργώνουν τις πόλεις σου, είναι «ελκυστικό» να ακούς κάποιον να σου λέει ότι θα νικήσεις, ακόμα κι αν χρειαστούν θυσίες. Τις θυσίες τις υφίστασαι εκείνη τη στιγμή, έτσι κι αλλιώς. Εκείνο που χρειάζεσαι είναι κάποιος να σου πει ότι στο τέλος θα νικήσεις. Ότι αυτές οι θυσίες έχουν νόημα...

Οι εκλογές είναι εντελώς διαφορετικό «παίγνιο»: εκεί δεν πας να ψηφίσεις για… περισσότερες θυσίες. Πας να ψηφίσεις για μια καλύτερη προοπτική, για ένα καλύτερο αύριο.

Το πρόβλημα στην πολιτική δεν είναι η αντίθεση ανάμεσα στην ειλικρίνεια και το ψέμα. Το πρόβλημα είναι πώς παρουσιάζεις την άποψή σου, ώστε να γίνει αποδεκτή από τον πληθυσμό.

Ο πολιτικός πράγματι, οφείλει να είναι ειλικρινής, οφείλει να είναι έντιμος, οφείλει να είναι υπεύθυνος... Αλλά πάνω απ' όλα οφείλει να είναι πολιτικός, να πείθει την κοινωνία, να τη συσπειρώνει, να εξασφαλίζει τη συναίνεσή της στα εύκολα και στα δύσκολα. Κυρίως στα δύσκολα... Στα εύκολα δεν είναι ανάγκη να είναι πολιτικός. Τα «εύκολα» και τα «ευχάριστα» οποιοσδήποτε μπορεί να τα «πουλήσει». Ο πολιτικός χρειάζεται στα δύσκολα. Κι εκεί η υπεύθυνη πρόταση Καραμανλή δεν παρουσιάστηκε ως πολιτική. Παρουσιάστηκε ως καθαρτικό... Οι λαοί ποτέ δεν ψηφίζουν... ρετσινόλαδο!

Τέλος εκείνο το βαρύγδουπο «βάζουμε το εθνικό συμφέρον πάνω από το κομματικό όφελος» ήταν σαν να συνομιλούσε η ΝΔ με την... ιστορία, όχι με τον ελληνικό λαό.

Κι αν τις έχανε τις εκλογές η ΝΔ και τις κέρδιζε το ΠΑΣΟΚ θα (όπως και συνέβη) εξυπηρετούνταν το «εθνικό συμφέρον»; Αν η πρόταση ΠΑΣΟΚ ήταν τόσο «ανεύθυνη και επικίνδυνη», τότε αυτός που έφερνε το ΠΑΣΟΚ στην εξουσία πως εξυπηρετούσε το εθνικό συμφέρον;

Ακόμα, το επιχείρημα της «διαχειρίσιμης ήττας» (τις κάνουμε τις εκλογές τώρα, κι ας χάσουμε, γιατί αργότερα θα χάσουμε χειρότερα) ανατράπηκε στην πράξη. Δύσκολα να φανταστεί κανείς χειρότερη ήττα από εκείνη με 10.4 ποσοστιαίες μονάδες...

Τέλος, το επιχείρημα ότι «δεν ήταν αντιστρεπτή η κατάσταση πλέον», είναι ανοησία. Διότι στην πολιτική δεν χαρίζεις ούτε μια μέρα. Κι υπάρχουν θεαματικές αλλαγές τάσης, ανέλπιστες και σε ελάχιστο χρόνο: απόδειξη, ο... Γιώργος Παπανδρέου, που μέσα σε λίγους μήνες, από αμφισβητούμενος ηγέτης ενός εύθραυστου κόμματος (αρχές του 2008) βρέθηκε μπροστά στις δημοσκοπήσεις...

Με ίδιες ψήφους, από την ήττα στο θρίαμβο!

Το αποτέλεσμα, όμως, φωτίζει αυτή την ήττα κι από άλλες πλευρές:
*Το ΠΑΣΟΚ έλαβε το 2009 ακριβώς τις ίδιες ψήφους που είχε λάβει το 2004 (λίγο πάνω από τα 3 εκατομμύρια). Με άλλα λόγια, με τις ίδιες ψήφους που υπέστη «στρατηγική ήττα» το 2004, μόλις πέντε χρόνια αργότερα κατήγαγε «στρατηγική νίκη»! Με τις ίδιες ψήφους...
*Η Νέα Δημοκρατία αντίθετα έχασε περίπου το ένα τρίτο των ψηφοφόρων της ανάμεσα στο 2004 και το 2009 (λίγο παραπάνω από 1 εκατομμύριο).

Το πιο ενδιαφέρον είναι ότι αυτές οι χαμένες ψήφοι πήγαν κυρίως σε αποχή! Από το 1 εκατομμύριο ψηφοφόρων που έχασε η ΝΔ μέσα σε πέντε χρόνια:
*οι 530 χιλιάδες και πλέον έκαναν αποχή (320 χιλιάδες περίπου αυξήθηκε η αποχή μεταξύ 2007 και 2009, σχεδόν αποκλειστικά από ψηφοφόρους της ΝΔ)·
*οι 230 χιλιάδες περίπου πήγαν στο ΠΑΣΟΚ (σχεδόν αποκλειστικά από το 2007 στο 2009)·
*οι 180 χιλιάδες πήγαν στο ΛΑΟΣ (τα δύο τρίτα αυτών των απωλειών τις υπέστη η ΝΔ από το 2007 ως το 2009) ·
*και γύρω στις 70 χιλιάδες πήγαν από τη ΝΔ στα «πολύ μικρά κόμματα» («οικολόγους» κ.λπ).

Το ΠΑΣΟΚ από την πλευρά του έχασε κι αυτό προς τα πιο μικρά κόμματα περίπου τον ίδιο αριθμό ψηφοφόρων που πήρε από τη ΝΔ κι έτσι διατηρήθηκε στις ίδιες ψήφους με το 2004. Αλλά τώρα βρέθηκε με πολύ μεγαλύτερο ποσοστό (43.93% έναντι 40.55% το 2004) επειδή έπεσε ο συνολικός αριθμός των ψηφοφόρων.

«Μετακινούμενοι» και «Απογοητευμένοι»

Σχεδόν το 14% του εκλογικού σώματος εγκατέλειψε τη ΝΔ μέσα σε πέντε χρόνια. Αλλά απ' αυτούς, μόνο το 3.3% πήγε στο ΠΑΣΟΚ κι άλλο 1% περίπου πήγε στα πολύ μικρά κόμματα.

Το υπόλοιπο 10% περίπου του εκλογικού σώματος, δηλαδή 700,000 ψηφοφόροι περίπου, έκαναν αποχή ή πήγαν στο ΛΑΟΣ. Δηλαδή δεν πέρασαν στην «απέναντι όχθη». Δεν άλλαξαν «παράταξη»... Κι αυτοί δεν είναι «ταλαντευόμενοι» ψηφοφόροι. Αυτοί είναι απογοητευμένοι δεξιοί ψηφοφόροι... Όπως απογοητευμένοι είναι και οι νεοδημοκράτες που μετακινήθηκαν προς το ΛΑΟΣ...

Όταν ένα κόμμα χάνει μέσα σε μια πενταετία το ένα τρίτο της εκλογικής της βάσης και το 10% του εκλογικού σώματος από «φυγή απογοήτευσης» κι όχι από «μετακόμιση» προς την αντίπαλη παράταξη, τότε έχει πολύ σοβαρό πρόβλημα ταυτότητας.

Οι «ταλαντευόμενοι» ψηφοφόροι (που πήγαν τελικώς στο ΠΑΣΟΚ) είναι πολύ λιγότεροι -μόλις ένας προς τρεις- σε σύγκριση με τους «απογοητευμένους» που έκαναν αποχή ή πήγαν στο ΛΑΟΣ!

Κι εδώ έχουμε ένα άλλο πρωτοφανές: συνήθως σε συνθήκες δικομματισμού, μετά από κάμποσα χρόνια στην εξουσία, υπάρχει κάποιο ποσοστό που εγκαταλείπει το ένα μεγάλο κόμμα και πηγαίνει στο άλλο.
*Αυτό το ποσοστό ήταν τις παλαιότερες δεκαετίες της τάξης του 8% (όσοι μετακινήθηκαν από το 1981 ως το 1990 από το ΠΑΣΟΚ στη ΝΔ, αλλά κι από το 1990 ως το 1993 από τη ΝΔ πίσω στο ΠΑΣΟΚ).
*Στη συνέχεια περιορίστηκε στο 6% (τόσοι μετακινήθηκαν περίπου από το 2000 ως το 2004 από την «κεντροαριστερά» στην «κεντροδεξιά»).
*Τώρα, όμως, οι «μετακινούμενοι» ψηφοφόροι (που πήγαν από το ΠΑΣΟΚ στη ΝΔ) είναι ακόμα λιγότεροι, γύρω στο 3.4%! Ενώ αυτοί που έφυγαν προς αποχή ήταν σχεδόν 7% κι εκείνοι που πήγαν στο ΛΑΟΣ εν ξεπέρασαν το 2.5%.

Οι «μετακινούμενοι» λιγοστεύουν. Οι «απογοητευμένοι» της ΝΔ αυξάνονται. Ενώ οι δυνάμεις του ΠΑΣΟΚ μένουν στάσιμες γιατί οι απώλειές του προς τα αριστερότερα αντισταθμίζουν τα κέρδη του από τα δεξιά.

Στρατηγικά προβλήματα προτεραιοτήτων

Το πρόβλημα εδώ δεν είναι απλώς ότι η Νέα Δημοκρατία χάνει ψηφοφόρους, είναι ότι η δημοκρατική διαδικασία χάνει σε «συμμετοχή» πολιτών... Σημαντική μερίδα του εκλογικού σώματος έχει πια πρόβλημα εκπροσώπησης, αφού την απογοήτευση ενός μεγάλου κόμματος δεν μπορεί να την «απορροφήσει» το άλλο μεγάλο κόμμα και στην προκειμένη περίπτωση κανένα κόμμα...

Εδώ προτεραιότητα δεν είναι να κερδηθούν οι «ταλαντευόμενοι» ψηφοφόροι (το 3.4%). Αυτοί όταν θα απογοητευθούν από το ΠΑΣΟΚ θα έλθουν μόνοι τους. Κι αν δεν απογοητευθούν από το ΠΑΣΟΚ δεν θα έλθουν, ό,τι κι αν κάνει η ΝΔ.
*Προτεραιότητα, αντίθετα, είναι να επανέλθουν οι απογοητευμένοι της ΝΔ που πήγαν σπίτι τους. Κι αν καταφέρει και προσελκύσει ξανά τους «απέχοντες», τότε θα είναι ευκολότερο να επαναπατρίσει και κάποιους απ' αυτούς που έφυγαν προς το ΛΑΟΣ.
*Προτεραιότητα για τη ΝΔ είναι να βρει την ταυτότητά της, όχι να αναζητά «διεύρυνση» προς τα αριστερά της.
*Προτεραιότητα για τη ΝΔ είναι να προσελκύσει αυτούς που απομακρύνθηκαν αλλά μένουν «δίπλα της» -που είναι και οι περισσότεροι- όχι να επαναφέρει όσους πέρασαν «απέναντι».
*Προτεραιότητα για τη ΝΔ είναι να εκπροσωπήσει τον κόσμο της που τον θεωρούσε «δεδομένο» ως τώρα και πλέον την εγκαταλείπει. Όχι να κάνει «ανοίγματα»...
*Αν η ΝΔ επιμένει στη λογική του «μεσαίου χώρου», δεν θα επαναφέρει όσους την εγκατέλειψαν προς τα «αριστερά» της. Θα χάσει κι άλλους προς τα δεξιά της. Γιατί ότι τεντώνει ξεχειλώνει. Και, τελικώς, σπάει...
*Αν η ΝΔ προσπαθήσει να διεκδικήσει ψηφοφόρους από το ΠΑΣΟΚ, απλώς θα βοηθήσει το ΛΑΟΣ να της πάρει κι άλλους...
*Αν δεν θέλει να φτάσει στο σημείο να διασπαστεί σε δύο σαφώς μικρότερα κόμματα -και να υποβαθμίσει οριστικά το ρόλο της- τότε πρέπει να ανασυγκροτήσει την παράταξή της, όχι να συνεχίσει τα «ανοίγματα προς το κέντρο».

Αυτό δεν σημαίνει, κατ' ανάγκην, «μετακίνηση στα δεξιά». Σημαίνει όμως ότι

*δεν μπορεί μια παράταξη που πλησιάζει το 45% του ελληνικού λαού (τόσο πήρε μόλις το 2004) να διώχνει τον κόσμο της μαζικά και να την απασχολούν τα «ανοίγματα» σε αντίπαλους χώρους·
*δεν μπορεί να διεκδικεί τους «οριακούς» όταν χάνει στον «πυρήνα» της·
*δεν μπορεί να ψάχνεις «συμμάχους» όταν διαλύεται ο «στρατός» σου.

Ο Νικολά Σαρκοζί (Nicolas Sarkozy) «έγειρε» προς τα δεξιά τους για να συσπειρώσει το κόμμα του -και να συμπιέσει το Λε Πεν (Le Pen), νίκησε στις εκλογές κι ύστερα «έγειρε» προς το κέντρο για να κυβερνήσει τη χώρα. Τον καθύβρισαν, τον ειρωνεύθηκαν, τον καταράστηκαν, αλλά τελικά ήλθαν και τον «προσκύνησαν» (ακόμα και πολλοί από εκείνους που τον έβριζαν).

Η Νέα Δημοκρατία χρειάζεται μιαν αντίστοιχη πολιτική Σαρκοζί.